Bodemregels en PFAS-houdende grond

Grond die ergens wordt gebruikt, komt altijd van een andere plek. Daarom noemen we dat hergebruik. Sinds de jaren '80 weten we dat grond in Nederland niet altijd schoon is. Grond die vrijkomt bij graafwerk kan dus ook vervuild zijn. Als we hergebruik van licht vervuilde grond zouden verbieden, moet die grond gestort of gereinigd worden. Schone grond is schaars in Nederland, dus dat is geen goede oplossing.

Meer storten is ook ongewenst, want er zijn weinig stortplaatsen. Die zijn alleen bedoeld voor sterk vervuilde grond die niet kan worden gereinigd. Reinigen is beter, maar vaak niet helemaal mogelijk. Vooral klei en veen zijn moeilijk te reinigen. Bovendien is gereinigde grond vaak "dood" en zonder vruchtbaarheid, dus die kan alleen worden gebruikt voor bijvoorbeeld wegenbouw. Sterk vervuilde grond wordt meestal gereinigd. Licht vervuilde grond krijgt een andere toepassing, zoals in dijken, geluidswallen, woonwijken en bedrijventerreinen. Reinigen kost veel geld, en storten is nog duurder.

Samenvattend: schone grond is schaars en meer storten willen we niet. Daarom is hergebruik van licht vervuilde grond nodig.

Het landelijke beleid voor hergebruik van grond heeft drie belangrijke doelen:

1. Geen risico’s voor de gezondheid.
2. Veilige risico’s voor de natuur.
3. De grond die je hergebruikt moet even schoon of schoner zijn dan de bodem waar je het op plaatst (het standstill-principe). Soms mag de grond iets vuiler zijn, afhankelijk van bepaalde klassen.

Er gelden verschillende regels voor het hergebruik van grond, afhankelijk van de bestemming. Zo zijn er andere normen voor landbouw, wonen en industrie om de bodemkwaliteit te beschermen.

Het landelijke PFAS-beleid gaat uit van lage concentraties in de bodem, wat meestal het geval is in Nederland. In Zuid-Holland Zuid zijn de PFOA-concentraties echter hoger door fabrieken zoals DuPont/Chemours. Hierdoor voldoet grond uit deze regio vaak niet aan de landelijke normen, ook al kan deze meestal veilig worden hergebruikt. Zonder hergebruik moet de grond duur worden gereinigd of gestort, terwijl dit vaak niet nodig is. Daarnaast zou er extra grond uit andere regio’s moeten komen, wat niet efficiënt is voor energie en grondstoffen.

Om hergebruik mogelijk te maken, is regionaal beleid opgesteld dat goedkeuring van de gemeenteraden vereist. Dit geldt alleen voor grond uit de regio zelf; voor grond van buiten blijven de landelijke regels gelden. Zo voorkomen we dat vervuilde grond van elders naar Zuid-Holland Zuid komt.

Het nieuwe regionale beleid richt zich alleen op PFOA en PFOS, niet op andere PFAS-stoffen. In regio’s met lagere PFOA- en PFOS-concentraties, zoals de Hoeksche Waard (behalve de oostelijke strook), blijft het landelijke beleid gelden. Voor gebieden met hogere PFOA-vervuiling biedt het beleid meer mogelijkheden voor hergebruik. Sterk vervuilde grond (meer dan 60 µg/kg PFOA) mag nooit worden hergebruikt; dit is het door het ministerie vastgestelde Indicatief Niveau voor Ernstige Verontreiniging (INEV).

Het beleid onderscheidt standaardtoepassing en maatwerktoepassing. De standaardtoepassing sluit grotendeels aan bij het landelijke beleid en vereist geen onderzoek van de ontvangende bodem. Gebieden zijn ingedeeld in bodemklassen, waarbij grond kan worden hergebruikt als de PFAS-waarden binnen de klasse vallen. De maatwerktoepassing biedt ruimte voor hogere PFOA-concentraties. In tegenstelling tot de standaardtoepassing, wordt hierbij zonder klassen het standstill-principe gehanteerd en is altijd bodemonderzoek nodig. Net als het landelijke beleid houdt het regionale beleid rekening met verschillende gebruiksfuncties van de ontvangende locatie.

Voor PFOS wordt voor gebruiksfuncties landbouw/natuur en moes/volkstuinen de RIVM-advieswaarde voor moestuinen (2021) gehanteerd. Deze bedraagt 2,4 µg/kg. Voor de overige gebruiksfuncties geldt het landelijke beleid (3 µg/kg).

Het voorgestelde beleid is gebaseerd op risicomodellen van het RIVM en berekeningen van Arcadis. Het hanteert het standstill-principe, wat betekent dat hergebruikte grond altijd net zo schoon of schoner moet zijn dan de grond waarin het wordt geplaatst, zodat de situatie niet verslechtert. Dit zorgt ervoor dat er geen nieuwe gezondheidsrisico's ontstaan. Hoewel de huidige situatie geen risico vormt, zijn er bij sommige moestuinen en volkstuinen wel zorgen. Hierover hebben gemeenten, de omgevingsdienst en het RIVM in 2022 adviezen gegeven.De GGD heeft meegedacht en vindt het beleid veilig

Bijvoorbeeld door nieuw onderzoek kunnen wetenschappelijke inzichten veranderen. Hierdoor kunnen de regels voor PFAS strenger of minder streng worden.  Dit geldt ook voor andere stoffen, maar het is lastig om hierop vooruit te lopen. Het regionale beleid hanteert een streng standstill-principe: hergebruikte grond moet altijd net zo schoon of schoner zijn dan de grond waarin het wordt geplaatst. Zo blijft de bodemkwaliteit beschermd, zelfs als de regels in de toekomst veranderen.

Op de kaart hieronder ziet u hoeveel PFOA er in welke regio in de grond zit.

In zone 13 worden over het algemeen gehalten aan PFAS verwacht die liggen onder de landelijke achtergrondwaarden.  Daarom wordt aangesloten bij de landelijke hergebruikswaarden. In de rest van de zones, 12 en 14 tot en met 17 komen verhoogde waarden PFAS voor en zijn lokale maximale waarden opgesteld. Hierbij zijn ook waarden gedefinieerd voor maatwerktoepassingen op basis van 'perceelsmatching', waarbij de toe te passen grond schoner of gelijk is aan de ontvangende bodem ("stand-still"). 

​​​​​​